Hanımefendiler için çevrim içi yaşam zehirlidir, nefret ve cinsiyetçilikle doludur. Bazı aktivistler, her şeyin nasıl çalıştığını tekrardan hayal etmenin zamanının geldiğini söylüyor.

Tarih 13 Nisan 2025. Bir çok 17 yaşındaki çocuk şeklinde Maisie de uyanır uyanmaz telefonunu eline alıyor. Uygulamalarını her sabah aynı sırayla denetim ediyor: Herd, Signal, TikTok.

Herd, kızlara yönelik niş bir toplumsal ağ olarak başladı sadece bugünlerde hepimiz, hatta erkekler bile bu sitede. Maisie kişisel sayfasına girer ve orada tutturduğu şeylere bakar: köpeğinin, ailesinin, okuldaki bilim projesinin fotoğrafları. Sevilmiş olduğu her şeyin tek bir yerde toplandığı dijital bir albüm şeklinde. Arkadaşlarından gelen yorumları okur ve kendi sayfalarına ne eklediklerine bakar. Facebook’a girmiyor, orayı bir tek hala büyükanne ve büyükbabası kullanıyor ya da Twitter. Herd bir tek… daha güzel. Beğeniler sayılmıyor. Takipçi metriği yok. Bağıran yabancılar yok.

Şimdi Signal’i denetim ediyor. Signal, WhatsApp’ın Facebook ile daha çok veri paylaşacağını duyurduğu ve kullananların daha güvenli, şifreli alternatiflere kaçtığı 2023’teki Büyük WhatsApp Çıkışı’ndan bu yana popüler oldu.

Peşinden, TikTok. Dans eden bazı kızların videosunu izliyor, yukarı kaydırıyor, çemberden atlayan bir kedi görüyor, yukarı kaydırıyor, yanardağlarla ilgili bir açıklayıcı metin okuyor. TikTok bu günlerde fazlaca fazla veri toplamıyor. Konum yada tuş vuruşlarıyla ilgili hiçbir veriyi. Bu tür veri toplamanın bir çok, üç yıl ilkin ABD’deki yasa koyucular tarafınca Big Tech’in lobi faaliyetleri sebebiyle çıkarılan Veri Koruma Yasası yardımıyla artık yasa dışı.

Maisie’nin zamanı tükeniyor. Okul için hazırlanması gerekiyor fakat Instagram’a bakmayı düşünüyor. Hem de geçenlerde oradaki bir adamdan acayip bir bildiri almasına karşın. Onu şikâyet etmek için uygulamanın kolay, tek tıklama sürecini kullandı ve ondan tekrar haber alamayacağını biliyor. Instagram, son birkaç senedir tacizi fazlaca daha ciddiye alıyor. İnternette zamanınızı nerede geçireceğiniz mevzusunda o denli fazlaca rakip ve seçenek var ki! İnsanlar kendilerini iyi hissettirmeyen bir yerde kalmaya zahmet etmeyeceklerdir.

Rahatsızlık, nefret ve hanım düşmanlığından arınmış bir web vizyonu, bilhassa bir kadınsanız, fazlaca zorlanmış görünebilir. Sadece minik, büyüyen bir grup aktivist, çevrim içi alanları hanımefendilerin gereksinimlerini sonradan düşünmek yerine onları merkeze alacak şekilde tekrardan tasarlamanın zamanının geldiğine inanıyor. Teknoloji şirketlerini, platformlarını bir kez ve hepimiz için arınmaya zorlamayı hedefliyor ve baştan itibaren hanım dostu ilkeler üstüne inşa edilmiş yepyeni alanlar yaratıyorlar. Bu, “feminist web”in hayalidir.

 Pek fazlaca kişinin “değişen teknolojinin iyilik için bir güç olduğu” fikrinden vazgeçmiş olduğu bir dünyada hareket naif görünebilir. Sadece feminist webin bazı yönleri şimdiden şekilleniyor. Bu gösterime ulaşmak, web’in emek verme şeklini kökten elden geçirmemizi gerektirecektir. Fakat inşa edersek, bir tek bayanlar için daha iyi bir yer olmayacak; hepimiz için daha iyi olacak.

Nefreti Ölçmek

Germaine Greer 1970’te, feminizmin mihenk taşı metinlerinden kabul edilen “The Female Eunuch”ta, “hanımefendilerin adamların onlardan ne kadar nefret etmiş olduğu mevzusunda fazlaca azca fikirleri bulunduğunu” yazmıştı. İnternet yardımıyla artık fazlaca iyi biliyorlar.

Bir Ermeni gazetesi için yazan Azeri bir gazeteci olarak Geybulla, doğduğu ülkede “hain” olarak algılandığından çevrim içi trollerin hedefi haline geldi. İlk ölüm tehdidi 2014’te internette günlerce devam eden şiddetli, cinsiyetçi tacize katlandıktan sonrasında gelmiş. “Üç günüm kaldığını söylediler. Bana nereye gömüleceğimi söylediler” diyor. Hanım olduğundan tacizin daha fena bulunduğunu da biliyor. Kullanılan dilin “fazlaca değişik” bulunduğunu söylüyor. “Baskın tema bedenimi ihlal ediyor ve beni cezalandırıyor. Toplu tecavüze uğra, sınır dışı et, vur, sustur, ağzını kapalı tut, asın şeklinde mesajlar.”

Hanımefendiler daima bilhassa çevrim içi tacize maruz kaldılar. Yalnız söyledikleri yada yaptıkları yüzünden değil, cinsiyetleri yüzünden de saldırıya uğruyorlar. Renkli yada LGBTQ+ kişilerse ya da politikacı yada gazeteci olarak halka açık bir işleri var ise, durum daha da fena. Aynı cinsiyetçi bildiri: “Konuşmayı kes, yoksa.”

Pandemi; iş, oyun, sıhhat, flört ve daha pek fazlaca şeyin yalnızca sanal ortamlara sürüklenmesi sebebiyle problemi daha da kötüleştirdi. Birleşik Krallık yardım kuruluşu Glitch tarafınca ankete katılan hanımefendilerin ve “nonbinary” kişilerin yarısı, geçen yıl (2020) çevrim içi tacize uğradığını bildirirken, bunların büyük çoğunluğu da Twitter’daymış. Pew Araştırma Merkezi tarafınca gösterilen rapor ise 35 yaşın altındaki hanımefendilerin %33’ünün çevrim içi olarak cinsel tacize uğradığını gösteriyordu ki 2017 senesinde bu sayı %21 ​​idi.

Kimi zaman kötüye kullanım, koordineli bir kampanyanın parçasıdır. İşte burada “manosfer (manosphere)” devreye giriyor. Gayri resmi bu terim, feministlere ve daha genel olarak hanımefendilere saldırmaya adanmış gevşek internet sayfaları ve çevrim içi gruplara atıfta bulunuyor. Öfkeli adamların Reddit şeklinde forumlarda ve A Voice for Men şeklinde web sitelerinde toplanması şeklinde. Kimi zaman, trolleme için hedefler belirlerler ve bunlar üstünde anlaşmaya varırlar. 2014 senesinde Gamergate olarak malum münakaşa esnasında, video oyun endüstrisindeki birkaç hanım, koordineli bir doxxing kampanyası (saldırganların telefon numaraları ve adresleri şeklinde kişisel bilgilerinin bulup yayınlanması) saldırı ve ölüm tehdidiyle karşı karşıya kalmıştı. Manosfer soyut, sanal bir tehdit değildir: gerçek dünyada neticeleri olabilir. Faisal Hussain, Elliot Rodger’ın yaşamış olduğu ve yaşattıkları şeklinde.

Gene de hanımefendileri orantısız bir halde etkileyen tek çevrim içi problem, ölüm tehditleri ve çevrim içi rahatsız etme değil. Algoritmik ayrımcılık şeklinde daha azca somut zararlar da vardır. Mesela “okul oğlanı (school boy)” ve “okul kızı (school girl)” terimlerini Google’da aramayı deneyin. Erkekler için görüntü neticeleri çoğunlukla zararsızdır, oysa kızlar için sonuçlar cinselleştirilmiş görüntüler tarafınca domine edilir. Google bu neticeleri, görsel tanıma algoritmalarına nazaran bir görselin hangi web sayfasında görünmüş olduğu, alt metni yada başlığı ve ne ihtiva ettiği şeklinde faktörlere nazaran sıralar. Önyargı iki yoldan içeri girer: Görüntü tanıma algoritmalarının kendileri internetten cinsiyetçi görüntüler ve altyazılar üstünde eğitilir ve kadınlardan bahseden web sayfaları ve altyazılar, on senelerdir çevrimiçi olarak inşa edilen yaygın cinsiyetçilik tarafınca çarpıtılır. Özünde, web kendi kendini güçlendiren bir bayan düşmanlığı makinesidir.

Seneler süresince Facebook, makine öğrenimi sistemlerini sex yada çıplaklık kokan görüntüleri saptamak ve temizlemek için eğitti. Bu algoritmaların onlarca defa aşırı derecede istekli olduğu, büyük gövde hanımefendilerin yada bebeklerini emziren hanımefendilerin fotoğraflarını sansürlediği de bildirildi. Firmanın bunu yaparken aynı anda platformunda nefret söyleminin yaygınlaşmasına izin vermesi, aktivistlerin bakış açısından kaçmıyordu. University of London’da algoritmik bir önyargı araştırmacısı olan Carolina Are, “Silikon Vadisindekilerin kuralları belirlemesine izin verdiğinizde olan budur” diyor.

Buraya Nasıl Geldik?

Bu hikâye için konuştuğum her hanım, son yıllarda daha çok rahatsız etme yaşadığını söylemiş oldu. Olası suçlu, toplumsal medya platformlarının tasarımı ve bilhassa algoritmik temelleridir.

Web’in ilk günlerinde teknoloji şirketleri, hizmetlerinin çoğunlukla reklamlarla desteklenmesi yönünde bir seçim yapmış oldu. Bizlere Google, Facebook yada Twitter’a abone olma seçeneği verilmedi. Bunun yerine, bu şirketlerin can attığı para birimi, kullanıcılarını gerçek müşterilere kısaca reklamcılara pazarlamak için paketleyebilecekleri ve kullanabilecekleri verileri oluşturan gözbebekleri, tıklamalar ve yorumlardır. Farrell, “Platformlar, daha çok tıklama elde eden algoritmalar vasıtasıyla etkileşimi- hakikaten öfkeyi- en üst düzeye çıkarmaya çalışıyor” diyor. Nerede ise her teknoloji platformu, iştirakı her şeyden ilkin ödüllendirir. Kışkırtıcı içeriğe, imtiyaz tanır. 2017’de aktivist kolektif Feminist İnternet’in kurucularından Charlotte Webb, bunu açıkça söyler: “Nefret para kazandırır.” Facebook, 2020’de 29 milyar dolar kar elde etmiştir.

Illinois Teknoloji Enstitüsü teknoloji tarihçisi Mar Hicks, 1990’lardaki tekno-iyimserliğin temelini oluşturanın bilgisizlik ve miyop problemininin bir parçası bulunduğunu söylüyor.

Aslen, webin ilk öncülerinin bir çok, fizyolojik dünyanın karmaşık politikalarından ve komplikasyonlarından arınmış yansız bir sanal dünya olabileceğine inanıyordu. 1996’da John Perry Barlow, “Siber Uzayın Bağımsızlığı Bildirgesi“ni yazdı. Bu bildirge, “Irk, ekonomik güç, askeri güç yada doğum yeri tarafınca tanınan imtiyaz yada önyargı olmadan her insanın girebileceği bir dünya yaratıyoruz” satırını içeriyordu. Beyannamenin hiçbir yerinde cinsiyet belirtilmemişti.

Hicks, “Erken webin tüm fikri, güç ilişkilerinde devrim yaratacağı ve her şeyi demokratikleştireceğiydi” diyor. “Bu daima aptalca, tarih dışı bir bakış açısıydı.”

Aslen, Barlow’un bildirisi yayınlanırken, bayanlar teknoloji işlerinden kaçıyordu. Hanımefendiler, teknoloji endüstrisinin erken gelişiminin merkezinde yer alsa da Bloomberg Teknoloji sunucusu Emily Chang’in 2018 tarihindeki “Brotopia” kitabında açıklamış olduğu şeklinde, maaş ve prestij artıkça vakit içinde kademeli olarak kenara çekilmişlerdir. En yüksek nokta, ABD teknoloji işgücünün ortalama %35’inin hanım olduğu 1984. Şimdi %20’den azca ve bu sayı on senedir değişmedi. Teknoloji şirketi yönetiminin üst kademelerine (yönetim kurulları ve direktörler) bakarsanız, bayanlar daha da nadirdir.

İnterneti Tekrardan İcat Etmek Peki “feminist web” nasıl olurdu?

 

İnternetin Feminist İlkeleri (The Feminist Principles of the Web). Bu mevzuda tek bir vizyon yada onaylanmış bir tarif yok. Hareket, çevrimiçi aktivist gruplar için bir tür Birleşmiş Milletler olan APC (Association for Progressive Communications) tarafınca 2016 senesinde gösterilen 17 ilkeye haiz. İklim değişikliğinden işçi haklarına ve cinsiyet eşitliğine kadar her mevzuda kampanya yürüten 57 teşkilat üyesi var. İlkeler, 2014’te ortalama 100 feminist içinde üç günlük açık, yapılandırılmamış görüşmelerin yanı sıra aktivistler, dijital hak uzmanları ve feminist akademisyenlerle ek imalathane çalışmalarının sonucu. 

İlkelerin bir çok, teknoloji şirketleri ve bayağı insanoğlu arasındaki büyük güç dengesizliğini gidermekle ilgilidir. Feminizm açıkça adam ve hanım arasındaki eşitlikle ilgilidir, sadece özünde güçle ilgilidir. Onu kimin kullanacağı ve kimin sömürüleceği ile. Öyleyse feminist bir web inşa etmek, kısmen bu gücü Büyük Teknoloji’den alıp bireylerin, bilhassa de tarihsel olarak daha azca söz sahibi olan hanımefendilerin eline tekrardan dağıtmakla ilgili.

İlkeler, feminist bir webin daha azca hiyerarşik olacağını belirtiyor. Daha işbirlikçi. Daha demokratik. Daha uzlaşmacı. Her bedene uyan tek bir model dayatmak yerine, daha özelleştirilebilir ve bireysel ihtiyaçlara uygun.

 

World Wide Web Vakfı, toplumsal cinsiyete dayalı çevrim içi şiddetin nasıl ele alınacağına ilişkin çevrimiçi imalathane emek harcamaları düzenliyor ve şu anda platformlar arası tacizle başa çıkmanın hiçbir yolu olmadığı gerçeği, hanımefendilerin karşılaşmış olduğu en büyük engellerden biri olarak görülüyor.

Tracy Chou’yu ele alalım.

Silikon Vadisi’nde büyüdü, bilgisayar bilimi okumak için Stanford Üniversitesi’ne gitti ve peşinden Quora, Pinterest ve Facebook’ta yazılım mühendisi olarak çalıştı. Birçok genç hanım şeklinde, zamanının çoğunu toplumsal medyada geçirdi. Fakat sonunda, hanım düşmanı ve ırkçı yorumlarla devamlı kesintilere uğramaktan bıktı. Bu probleminin zaman içinde arttığını söylüyor, bilhassa de Silikon Vadisi’nde daha çok çeşitliliği savunmaya başladıktan sonrasında.

Kimi zaman rahatsız etme, fizyolojik tehditlere bile sıçramış. Onu çevrim içi olarak takip eden bir adam iki kez San Francisco’ya uçup Chou’nun kalmış olduğu yere gitmiş. Polis ise ona “bir şey olduğunda bizlere haber vermesini” söylemiş. Chou gözlerini devirerek, “Bir çok insan için, bir terapist bulmanın haricinde, rahatsız etme mevzusunda yapabileceğimiz pek bir şey yok” diyor.

Fakat Chou, bir çok insan değil. İnsanların kötüye kullanımı filtrelemesine destek olarak Twitter’ı daha katlanılabilir hale getirmeyi amaçlayan Block Party adlı bir vasıta oluşturmak için mühendislik becerilerini kullandı. Görmek istemediğiniz tüm cevaplar ve sözler, sizin yada atanmış bir arkadaşınızın kendi seçtiğiniz bir zamanda denetim edebileceğiniz (yada asla denetim edemeyeceğiniz) bir “kilitleme klasörüne” konuyor. Chou, ilk kullanıcılarının ağırlıklı olarak yaygın çevrim içi istismarla karşı karşıya kalan bayanlar bulunduğunu söylüyor: Muhabirler, aktivistler ve COVID-19 üstünde çalışan bilim adamları. Bunu çoğunlukla kendisi için yapmış oldu:

“Bunu yapıyorum şundan dolayı çevrim içi tacizle uğraşmak zorundayım ve bundan hoşlanmıyorum. Kendi sorunumu çözüyor.”

Chou, 2018’in sonunda Block Party’yi kurmaya başladığından beri, Twitter özelliklerinden bir yada iki tanesini benimsedi. Mesela artık insanların tweetlerine kimlerin cevap verebileceğini sınırlamasına izin veriyor.

Sesli Asistanlar ve Cinsiyet

2019 Birleşmiş Milletler raporu, akıllı sesli asistanların zararı olan toplumsal cinsiyet klişelerini pekiştirdiği sonucuna vardı. Şirketlere, dijital asistanları varsayılan olarak hanım yapmayı bırakmaları ve onları “cinsiyetsiz” hale getirmenin yollarını keşfetmeleri çağrısında bulunmuş oldu. Q adlı bir proje tam da bunu yapıyor. Q, medya şirketi Vice tarafınca kurulan bir ajans olan Virtue tarafınca yaratıldı. Ekip, “adam” ve “hanım” sesinin parametrelerini tanımlamak ve bunların nerede örtüştüğünü bulmak için dilbilimcilere danıştı. Sonrasında birçok ses kaydetti, değiştirdi ve cinsiyetten en yansız olanı belirlemek için binlerce insan üstünde kontrol ettiler.

Sorunları kök düzeyinde çözmeye çalışan tek proje Q değil. Bir makine öğrenimi araştırmacısı ve sanatçısı olan Caroline Sinders, insanların suni zekâ sürecinin her adımını sorgulamalarına ve feminist mi yoksa kesişimsel mi bulunduğunu çözümleme etmelerine destek olan (yapısal ırkçılık, cinsiyetçilik, homofobi şeklinde örtüşen sorunları hesaba katarak) açık, parasız bir vasıta seti oluşturdu.

Bu bir problem şundan dolayı bir çok çevrim içi hizmetin tasarımında ve geliştirilmesinde hanımefendilerin sesinin büyük seviyede göz ardı edilmiş olduğu biliniyor. Teknoloji patlaması, erkekler ve bayanlar arasındaki güç dengesizliğini alt üst etmek yerine, birçok yönden onları daha derinden sağlamlaştırdı.

Sadece bazı aktivistler, mevcut platformları geliştirmekten daha fazlasını yapmak istiyor.

Google’da çalışan Mady Dewey ve Ali Howard, kendi toplumsal ağları Herd’i başlattı. Hanımefendiler ve kızlar için toksik olmayan bir çevrim içi edinim yaratmak istediler. Toplumsal medyada hepimizin kanıksadığı temel tasarım özelliklerini, bilhassa de iştirakı ödüllendiren ve kötüye kullanımı teşvik etmeye destek olan “beğeniler” ve yorumları elden geçirdiler.

Uygulamayı açıp bir özet akışına girmek yerine, insanoğlu kendi profillerine ulaşıyorlar: fotoğrafları, düşünceleri ve kendilerini mutlu eden şeyleri depolayabilecekleri bir tür “dijital bahçe”. Beğeniler yok. Trol kampanyalarını önlemek için insanların kaç kez yorum yapabileceği mevzusunda sınırlamalar var. Amaç daha nazik, daha dostça, daha sakin bir ortam geliştirmek. Milyonlar için hiçbir şey ifade etmeyen daha minik bir grup için fazlaca şey ifade eden bir platform yapmayı tercih ediyoruz diyorlar.

Peki, bizi bu şekilde projeleri ana akım haline getirmekten alıkoyan nedir?

Nakit. Daha doğrusu eksikliği. Pitchbook’a nazaran, bayanlar hiçbir vakit ABD risk sermayesi parasının %3’ünden fazlasını alamadılar. Axios araştırmasına nazaran, risk sermayesinin hâlâ çoğunlukla bir adam kulübü olması kesinlikle rastlantı değil. VC (Girişim Sermayesi (Venture capital)şirketlerindeki karar vericilerin yalnızca %14’ü hanım.

Daha Büyük Düşünmek

Bireysel projelerin bir netice vermesi, eğer hakikaten başarabilirse, seneler alıyor. Bazı aktivistler, probleminin yukarıdan aşağıya doğru ele alınması icap ettiğini düşünüyor. Birçoğu, ABD’li politikacıların Big Tech’i dizginleme ve düzenleme yönündeki baskısının bilhassa hanımefendilere yarar sağlayacağını umuyor. Suni Zekâ Siyaset Uzmanı Mutale Nkonde, Algoritmik Hesap Verebilirlik Yasası (Algorithmic Accountability Act) ve Biyometrik Engel Yok Yasası‘na (No Biometric Barriers Act) örnek olarak işaret ediyor. Sırasıyla, bu yasalar şirketleri cinsiyet ayrımcılığı da dahil olmak suretiyle algoritmalarını önyargı açısından denetim etmeye ve toplu konutlarda yüz tanıma kullanımını yasaklamaya zorlayacaktır.

Aktivistler, yasa koyucuların algoritmik nezaret ve hesap verebilirlik şeklinde mevzulara odaklanmasını ve platformları şimdiye kadar gördüğümüz süratli, zararı olan, katılım odaklı gelişme türünden uzaklaşmaya zorlamasını istiyor. Teknoloji şirketleri içinde çevrim içi kötüye kullanım mevzularında daha çok iş birliği olabileceği şeklinde, yasal içerik denetleme gereksinimleri de destek olabilir.

Ne de olsa rahatsız etme, platformlar arası bir sorundur. Troller bir hedef belirledikten sonrasında, cehennemi özgür bırakmadan ilkin her bir toplumsal medya profiline, e-posta adresine ve çevrim içi gönderiye bakarak o kişinin çevrim içi yaşamını tarayacaklardır.

Hanımefendiler rahatsız etme korkusu olmadan çevrim içi olma hakkına haizdir. Rahatsızlık göreceklerinden ve hatta fizyolojik olarak zarar göreceklerinden korktukları için çevrim içi perakendeciler kurmayan, blog yazmaya başlamayan, ofis için koşmayan yada bir YouTube kanalı oluşturmayan tüm hanımefendileri düşünün. Hanımefendiler platformlardan kovalandığında, bu bir sivil haklar problemi haline gelir.

Fakat hem de birbirimizi korumak hepimizin yararına. Her insanın web’den eşit olarak yararlanabileceği bir dünya, duyduğumuz seslerin ve fikirlerin daha iyi bir karışımına erişebileceğimiz ve paylaşabildiğimiz bilgilerde artışa ve hepimiz için daha anlamlı bir çevrim içi deneyime yol açacaktır.

 

Yazan: Charlotte Jee

Çeviren: Elif Akçay

 

Kaynak: https://www.technologyreview.com/2021/04/01/1020478/feminist-internet-culture-activist-harassment-herd-signal/

*Bu yazı aslına uygun olarak kısaltılarak çevrilmiştir.